– Wie zijn gave tot verwondering bewaart, verliest nooit.’
Lila Azam Zanganeh (Iraans vluchteling) –
Ik groeide op in een huis zonder rioolaansluiting, zonder auto en zonder boeken. Op mijn zevende verhuisde ik van een klein gat naar een iets groter gat. De verhuizing ontnam me de bossen waar ik dagelijks speelde. Maar ik kreeg er – precies op het moment dat ik het dialect verruilde voor het Nederlands – iets belangrijks voor terug: toegang tot een openbare bibliotheek. Het duurde nog tot ruim in mijn tienerjaren, voor ik voor het eerst de zee zag. En onze hoofdstad. Of een theater, van binnen.
Het heeft mijn vermogen tot verwondering vleugeltjes gegeven.
Het zal om deze redenen zijn dat ik houd van het werk van Konstantin Paustovski. Als ik verliefd zou kunnen worden op een man, zou het op deze zijn. Of ben ik zo verzot op deze Russische schrijver, omdat ik graag in zijn schoenen had gestaan?
Konstantin Georgiejevitsj Paustovski werd geboren in 1892 en stierf in 1968. Hij leefde in het meest woelige tijdperk van de Russische geschiedenis. En het was geen leven langs de zijlijn; Paustovski bevond zich op of in de nabijheid van de plekken waar de belangrijkste gebeurtenissen zich afspeelden. De eerste wereldoorlog. De Oktoberevolutie, nu precies 100 jaar geleden. De burgeroorlog en de Sowjetisering van de zuidelijke republieken. En hij schreef daar zó over dat het lijkt of je zelf onderdeel uitmaakt van het verhaal. Zoals Woody Allen de Amerikaanse schrijver Gil in Midnight in Paris van het heden in het Parijs van de jaren twintig laat belanden, zo neemt Paustovski je in het zesdelige Verhaal van een leven mee in de meest turbulente gebeurtenissen van zijn tijdperk.
Maar het gaat bij Paustovski om nog meer dan dat. De beschrijving van zijn voortdurende eenzaamheid maakt hem tot een beminnelijk mens. Je voelt mee met het uiteenvallen van zijn familie, de armoede, zijn bijna doodervaringen. Maar meer nog schrijft hij lyrisch over zijn intense gymnasiumjaren, zijn verliefdheden en talloze ontmoetingen met de meest intrigerende mensen. Ondanks het verlies in zijn eigen kring en de voortdurende en gewelddadige ontwrichting van de samenleving, blijft Paustovski een rasoptimist met een grenzeloos vertrouwen in de toekomst en zijn volk.
Zijn verhaal leest als de trein waarmee Paustovski graag en veel door zijn land heeft gereisd. De beeldende manier waarop hij schrijft doet je verlangen naar de smaak van snoekbaars, gebakken in een kilo boter, de bossen van Brijansk of de geur van vers gemalen, pas gezette koffie in de straten van Batoem. Fascinerend om te lezen hoe een van de grootste schrijvers uit de Russische geschiedenis zijn tekort aan tabaksvoorraad aanvulde door weggeworpen peuken te rapen langs de spoorlijn van Poesjkino naar Kljazma. Over zijn beeldende manier van schrijven zegt hij zelf: ‘Als ik me in het geliefde gebied van geluiden en kleuren stort, verlies ik alle gevoel voor maat.’ Ook over de natuur schreef hij graag en veel. En niet zonder reden: ‘ Steeds sterker voelde ik me een brokstukje van de natuur. Zoals iedere boom, iedere graspriet. Dat gaf rust.’
In een land waar het persoonlijk belang in toenemende mate moest wijken voor het collectief, deelde Konstantin Paustovski zijn aller-individueelste expressie van zijn aller-individueelste emotie. Spasiba, Konstantin.
